اولین گزارش وقوع boeremia exigua روی گوجه فرنگی در ایران

طی زمستان 1391 روی میوه های گوجه فرنگی در بازارهای شهرستان زنجان، علائم پوسیدگی سیاه رنگ و زخم­های چوب پنبه­ای مشاهده شد. پس از کشت بافت­های آلوده در محیط کشت سیب­زمینی- دکستروز- آگار (pda)، قارچی پیکنیدیوم ­دار جدا گردید و این جدایه به عنوان گونه ای از جنس phoma شناسایی شد. شناسایی گونه بر اساس ویژگی­های کلیدی جدایه قارچی در محیط کشت­های جو- آگار (oa) و مالت- آگار(mea) انجام گردید (boerema et al., 2004). مشخصات مورفولوژیکی و میکروسکوپی قارچ در سه محیط کشت­ در دمای ˚c 24 و تاریکی بدین شرح بود: در محیط کشت pda پرگنه قارچ طی روزهای اول بی رنگ بوده به­تدریج رنگ آن به خاکستری مایل به زیتونی تا سبز زیتونی مبدل شد. پیکنیدیوم­ها به فراوانی داخل محیط کشت تشکیل شدند. تراوش های کرم رنگ پیکنیدیوسپورها بر سطح پرگنه قابل رویت بودند. سرعت رشد قارچ زیاد بوده و پس از گذشت یک هفته، قطر پرگنه به هشت سانتی متر رسید. در محیط کشت­های oa  و mea  هم سرعت رشد قارچ نسبتا زیاد بود و پس از گذشت یک هفته قطر پرگنه در آنها به هفت سانتی­متر رسید. در محیط کشت oa تعداد زیادی یاخته­ متورم ریسه­ای که در محل بند دارای فشردگی بودند، تشکیل شدند. استفاده از یک قطره محلول فوق اشباع سود سوزآور (naoh, ph > 12) در حاشیه در حال رشد کشت چهار روزه قارچ در این محیط کشت، موجب بروز واکنش e+ و ظهور رنگ سبز مایل به آبی طی ده دقیقه گردیدکه پس از گذشت حدود یک ساعت، رنگ قرمز جایگزین آن شد. پیکنیدیوم­ها کروی تا نیمه کروی یا نامنظم دارای سطحی صاف، انفرادی یا مجتمع تشکیل شدند و دارای یک یا دو دهانه (استیول) بودند. توده­ کنیدیومی کرم رنگ بوده، پیکنیدیوسپورها بیضوی، دوکی یا سوسیسی شکل، یک یا دو یاخته ای، به ندرت سه یاخته ای بودند. پیکنیدیوسپور­های تک، دو­ و سه­یاخته ای به ترتیب دارای طول و عرض 4-5/7× 2-5/2 ، 5/7-8/8×5/2-3 و5/12-5/13× 4- 5 میکرومتر بودند (شکل 1). ویژگی­های ریخت­شناسی جدایه مورد مطالعه منطبق بر خصوصیات ذکر شده برای boeremia exigua(desm.) aveskamp, gruyter & verkley var. exigua (syn. phoma exigua var. exigua)بود (boerema et al. 2004). بخشی از منطقه ژن ریبوزومی شامل ناحیه its1+5.8s+1ts2مربوط­به جدایه مورد مطالعه، با استفاده از جفت آغازگرهای its1 و its4 تکثیر و توالی یابی شد و با توالی­های موجود در ncbi مقایسه گردید. توالی ژن ریبوزومی phoma exigua isolate ef-11  (شماره توالی ثبت شده در بانک ژنی: gb|gu395499.1|)، با تشابه 99 درصد، دارای بیشترین تشابه با توالی مورد مطالعه بود. آزمون بیماری­زایی روی میوه سترون شده گوجـه فرنـگی، با ایجـاد خراشـی بـه عـمـق یـک مـیلی­متـر و طـول دو میـلی­متـر روی میـوه و قـرار دادن دیسـک مـیسـلیومی جـوان ­روی زخـم انجام­گرفت. دما و رطوبت       شکل 1. پیکنیدیوم و توده اسپوری  boeremia exigua در محیط کشت  pda(aو b)، یاخته­های متورم ریسه­ای در محیط کشت oa (c)، پیکنیدیوسپورهای به­دست آمده از کشت قارچ در mea، مقیاس: 5 میکرومتر (d). fig. 1. pycnidium and spore mass of boeremia exigua on pda (a and b); hyphal swollen cells on oa (c); pycnidiospores obtained from the culture on mea, scale bar = 5µm (d).     نسبی آزمون، به­ترتیب 25 درجه ­سلسیوس و 60 الی 70 درصد بود. پنج روز پس از مایه­زنی علائم پوسیدگی، میسلیوم بی­رنگ و پیکنیدیوم ها در بخش مایه­زنی شده میوه­ها ظاهر شدند. چندگونه از جنس (boeremia (phomaاز گوجه­فرنگی در جهان گزارش شده­اند که در این میان b. lycopersici و b. destructiva دارای اهمیت بیشتری هستند، b. lycopersici موجب پوسیدگی میوه و ساقه گوجه­فرنگی می­شود در­حـالی­که b. destructiva عامل پوسیدگی میوه و یا سوختگی شاخ و برگ گوجه­فرنگی است (boerema et al. 2004). گونه b. exigua نیز به عنوان یکی از عوامل لکه برگی و پوسیدگی میوه گوجه فرنگی گزارش شده، اما در مقایسه با b. lycopersiciو b. destructiva ، تعداد گزارش­های شیوع این گونه روی میوه گوجه­فرنگی، کمتر است (snowdon, 1991). b. exigua، واریته های مختلفی دارد که برخی واریته­ها بیمارگر­های مهم و اختصاصی گیاهان هستند. b. exigua var. exigua به عنوان قارچی خاکزی، اغلب ساپروفیت و یا انگل ضعیف گیاهان با دامنه میزبانی وسیع شناخته می شود (boerema et al. 2004). این اولین گزارش از وقوعاین قارچ روی گوجه فرنگی در ایران است. مرکز کشت میوه­های آلوده در این تحقیق، شهرستان بوشهر در جنوب ایران بوده است.